PRIRODNE ODLIKE PRILIČKOG KISELJAKA I OKOLINE

Prilički kiseljak je selo koje pripada MZ Prilike, opština Ivanjica, nekadašnja lekovita banja, u jugozapadnoj Srbiji, leži na obali reke Moravica, sa izvorištima mineralne vode, u Priličkoj dolini, i podnožju planinskog venca Mučanj. Stanište čestitih, toplih i gostoljubivih domaćina, oaza mira, čistog vazduha i ekološki zdrave netaknute sredine.

Geološka gradja Priličkog kiseljaka i okoline

Je veoma raznovrsna. Na tako malom prostoru zastupljene su stene od starijeg paleozoika pa do halocena. Najveće rasprostranjenje ima paleozojska, a potom trijanska grupa. Paleozoik- paleozojsku grupu stena sačinjavaju karbonske i permske tvorevine. 

U donjem delu karbonske serije preovladjuju i gotovo jedino se javljaju filiti i argilosisti. U gornjem delu ove stene su retke, a njihovo mesto zauzimaju peščari raznog sastava, obično vrlo liskunoviti, sive boje. 

Trijas, zauzima prostrani zapadni deo sliva, zapadno od linije Mučanj – Malič. Od svih trijanskih tvorevina najzastupljeniji je u gornjem toku Lučke reke dijabas, rožnjačke formacije. Ta je formacija predstavljena kvarcnim peščarima crvene i sive boje, serijom glinovitih peščara i peskovitih glinaca finog zrna i crvene boje. 

Deo krečnjačke table Mučnja je izmedju njegovog najvišeg vrha 1.534 m i kote 424 metra, toliko izražen vrtačama da daje utisak divljeg predela.

Planine su dominantan oblik reljefa u ovom kraju, a vremenom nastanka, geološkim sastavom i pravcem pružanja, pripadaju dinarskom tipu planina. Bogate su šumama, proplancima, pašnjacima, hladnim izvorima, bistrim rečicama i čistim vazduhom, divljim voćem, raznom divljači i šumskim plodovima. Pogodne su za izlete, lovni, zdravstveni, zimski i eko-etno-rualni turizam. Zastupljene su, kako četinarske, tako i lišćarske vrste drveća u čistim i mešovitim postojbinama sa veoma bogatim fondom vrsta drveća. Od četinara se javljaju: smrča, jela, beli i crni bor, duglazija, ariš i druge, a od lišćara: bukva, cer , grab, kitnjak, breza, jasika kao i plemeniti lišćari: javor, jasen, brest, divlja trešnja i dr. Šume ovoga kraja su bogate i fitocenozama koje se mogu koristiti za sakupljanje lekovitog bilja, a obiluju i šumskim plodovima kao što su: borovnica, jagoda, kupina, malina i sl. Zastupljen je i veliki broj jestivog bilja, bogate su krupnom i sitnom divljači, što otvara mogućnost za lovni turizam.


                          NADMORSKE VISINE PRILIČKOG KISELJAKA I OKOLINE 

                          NAZIVNADMORSKA VISINAIVANJICA                          468 
                          PRILIKE                                                                           439 
                          KATIĆI                                                                          1 020 
                          MUČANJ ( Jerinin grad )                                              1 534 
                          Prilički kiseljak                                                                 493 


Planine su dominantan oblik reljefa u ovom kraju, a vremenom nastanka, geološkim sastavom i pravcem pružanja, pripadaju dinarskom tipu planina. Bogate su šumama, proplancima, pašnjacima, hladnim izvorima, bistrim rečicama i čistim vazduhom, divljim voćem, raznom divljači i šumskim plodovima. Pogodne su za izlete, lovni, zdravstveni, zimski i eko-etno-rualni turizam. Zastupljene su, kako četinarske, tako i lišćarske vrste drveća u čistim i mešovitim postojbinama sa veoma bogatim fondom vrsta drveća. Od četinara se javljaju: smrča, jela, beli i crni bor, duglazija, ariš i druge, a od lišćara: bukva, cer , grab, kitnjak, breza, jasika kao i plemeniti lišćari: javor, jasen, brest, divlja trešnja i dr. Šume ovoga kraja su bogate i fitocenozama koje se mogu koristiti za sakupljanje lekovitog bilja, a obiluju i šumskim plodovima kao što su: borovnica, jagoda, kupina, malina i sl. Zastupljen je i veliki broj jestivog bilja, bogate su krupnom i sitnom divljači, što otvara mogućnost za lovni turizam.


                                                                    KLIMA


Prema geografskoj širini, Prilički kiseljak i njena okolina bi trebalo da imaju umerenokontinetalnu klimu, ali su reljef i biljni pokrivac uticali da skoro ceo Moravički kraj ima planinsku klimu, sa umereno toplim letima i hladnim zimama sa dosta snežnih padavina. Jedino u dolini Moravice je umerenokontinentalna klima. Karakteristike klime svrstavaju ovaj kraj u ekskluzivne evropske klimatske banje. Padavine su ravnomerno rasporedjene u toku godišnjih doba. Kiše su česte u proleće i jesen. Vetrovi su blagi i donose promenu vremena. Ističu se južni vetar i severac. Južni duva s kraja zime i početkom proleća, pa ubrzava topljenje snega. Severac duva tokom cele godine, ali znatno jače zimi. Ovaj vetar doprinosi tome da i u najtoplijim letnjim danima nema velikih vrućina. 


                                                    SREDNJA TEMPERATURA
 
                                  NAJTOPLIJI MESEC                          JUL 28,8 0C 
                                  APSOLUTNA MAKSIMALNA                     38,4 0C 
                                  APSOLUTNA MINIMUM                           -25,2 0C 
                                  NAJHLADNIJI MESEC              JANUAR - 13,3 0C 

                                               OSTALI KLIMATSKI PARAMETRI
 
                     NAJDUŽA INSOLACIJA                                                  JUL 257 h 
                     NAJKRAĆA INSOLACIJA                                       FEBRUAR 87 h 
                     UKUPNA GODIŠNJA INSOLACIJA                                     1 933 h 
                     PRVI MRAZEVI              OKTOBARPOSLEDNJI MRAZEVI APRIL 
                     DEBLJINA SNEŽNOG POKRIVAČA                              44 – 60 cm 
                     BROJ SNEZNIH DANA                                             80 – 100 dana 
                     PROSEČNA GODIŠNJA KOLIČINA PADAVINA                  920 mm 
                     RELATIVNA VLAŽNOST VAZDUHA                                     78,2 % 

                                                         VODOTOKOVI I REKE

Rečni sistem Priličkog kiseljaka opštineIvanjice i bliske okoline čine bistre, i brze planinske reke Moravica, koje sa svojim pritokama vijugaju niz moravičke planine, dube krečnjačka korita i stvaraju uske i strme klisure.

Sve reke su izuzetno bogate ribom i pogodne za razvoj sportskog ribolova. Na teritoriji Priličkog kiseljaka i okoline se nalaze vodotok sliva Moravice koji su razdvojeni masivima i obroncima Golije, a prostiru se na terenu sa nadmorskom visinom od preko 500 m, većinom i preko 700 m i spadaju u čist salmonidni region. 

Vode prelaznog regiona su površinski veoma malo zahvaćene, a vode mrenskog regiona još manje. Sa sigurnošću se može tvrditi da se na teritoriji Priličkog kiseljaka i ne susreću pravi vodotokovi mrenskog regiona, pošto se potočna pastrmka susreće čitavom dužinom pripadajućih vodotokova.

Izvorište Moravice se nalazi ispod najviših vrhova Golije sa severne strane. Teče na sever i prima znatan broj desnih i levih pritoka. Korito reke je zasuto šljuknovitim nanosom i većim delom degradirano usled veoma izražene erozije i bujičnih karaktera vodotoka. Širina korita pod vodom se kreće od 2 do 3 m u gornjem toku, pa čak do 10 m na izlasku sa teritorije opštine. Količina vode varira od 30 do 1.200 lit/sec, dok se za vreme perioda povodnja količina vode povećava čak i za 100 puta. 


Stanje na vodotoku Moravice je jako izmenjeno u odnosu na nekadašnji period. Nestali su karakteristični virovi duboki čak i do 3 m, kao i brzaci od nagomilanog stenja i krupnog kamenja koji su činili izrazite bukove.

Leve pritoke Moravice su: Nošnica, Bukovička reka, Grabovička reka, Zarića potok i Darijevića reka. Na ovim vodotokovima nije registrovan izrazito bujični karakter, već su pomute kraćeg trajanja i bujice blaže izražene. U sliv Moravice spadaju i vodotokovi Malog i Veliki Rzava. Prvi nastaje od Četovačke reke kod Katića, a drugi od Presečke reke kod Močioca.

Fizičke karakteristike vodotokova u temperaturnom pogledu su sledeće: gornji tok Moravice sa pritokama ima temperaturu vode u letnjem periodu od 14 do 17 stepeni Celzijusa, a vodotokovi koji protiču kroz šumu imaju i nižu temperaturu. Kako se spuštaju u predele sa nižom nadmorskom visinom i temperatura vode se u letnjem periodu penje i prelazi 20 stepeni. 

U zimskom periodu Moravica i većina pritoka se lede. U regionu gornjeg toka Moravice iznad sastava sa Golijskom rekom, predvidja se u narednom periodu izgradnja akumulacije za pijaću vodu, koja bi po svojim karakteristikama mogla biti izrazito salmonidna akumulacija. 

Ukupna dužina vodotoka na teritoriji opštine Ivanjica računa se na 215 km, a površina na oko 355 ha

Na teritoriji Priličkog kiseljaka i okoline se nalazi i veliki broj klisura reka, Malog i Velikog Rzava, Grabovačke, Panjice. Moravica kod Medjurečja prima s leve strane Nošnicu, kod Bukovice Bukovicu, a nešto severnije Grabovicu. Desne su joj pritoke Pakašnica, Manjanski i Budoželjski potok, Lučka, Marina i Lišanska reka. Po reci Moravici ovaj deo Starog Vlaha u srednjem veku dobio je ime Moravički Stari Vlah, kasnije u tursko doba Moravička nahija, a danas je deo Moravičkog okruga. Moravica je duga 60 km i teče od juga prema severu.


GRABOVICA nastaje od Brezovačke i Stragačinske reke. Obe izviru ispod Mučnja. Mesto gde se sastaju Brezovačka i Stragačinska reka nalazi se na 600 m nadmorske visine, a mesto gde se Grabovica uliva u Moravicu je na visini od 470 m. Otuda ova planinska reka ima veoma mali pad.



                                                      BILJNI I ŽIVOTINJSKI SVET


Pedološki uslovi odnosno tipovi zemljišta Priličkog kiseljala i okoline imaju pretežno brdskoplaninski karakter. Pored reljefa i geološka podloga je značajan činilac u obrazovanju zemljišta. Veliki raspon u nadmorskoj visini od 402 do 1.534 metra, uslovljava klimatske razlike koje utiču na raznovrsnost biljnog sveta. Na prisojnim stranama planina više je njiva i voćnjaka, hrastove i listopadne šume, a na osojnim stranama preovlađuju livade i pašnjaci. U dolini reka, naročito dolinom Moravice, najviše je njiva, livada i voćnjaka, a u novije vreme sve je više malinjaka. Šumsko blago je izuzetan potencijal Moravičkog kraja, jer na šume otpada oko polovina ukupne površine teritorije Starog vlaha. Od šumskog drveća na visini do 1000 metara rasprostranjeni su vrba, topola, jova, jasen, cer, hrast, grab, brest, bukva, javor i zova, a na visini preko 1.000 metara smrča, jela i bor. 

Na ovim prostorima je rasprostranjeno i šumsko bilje: leska, dren, glog, kleka, i zelenika. Šume su bogate šumskim voćem: borovnica, jagoda, malina, kupina, ribizla i ogrozd i različitim vrstama pečuraka: vrganj, smrčak, rudnjača, popovača, lisičarka, mlečnjača. Na području Priličkog kiseljaka postoje izvanredne mogućnosti za razvoj lovnog turizma, a postoji i udruženje lovaca "Čemernica". 


Na ovim prostorima žive puhovi, lisica, zec, kuna, srna, jazavac, divlja svinja, fazan, divlja koka, orao, sova, kobac, itd. Odredjene vrste su zakonom zaštićene životinje. Brzi planinski potoci i reke su bogati raznovrsnom ribom: pastrmkom, mladicom, krkušom, mrenom i klenom.
Na šumskom području ovog kraja se nalaze dva priroda rezervata. Prvi, površine 14 hektara se nalazi pod najvišim vrhom Golije, Jankovim kamenom, a drugi površine od 26 hektara se nalazi ispod Crnog vrha, u blizini Ljutih livada. Ovi rezervati predstavljaju mešavinu jele, smrče i bukve prašumskog karaktera, a najviše stablo jele u rezervatu iznosi 56, smrče 55, a bukve 33 metra.

Prirodne znamenitosti su i strogo zaštićene biljne vrste i to: stablo piramidalne smrče u području Biser Voda - Crni Vrh - Radulovac i stablo smrče sa kuglastom formom krune u delu Dajićke planine. Kao prirodne retkosti zaštićene su zelenika i jeremičak. Posebnu znamenitost predstavlja devet hrastova na Palibrčkom groblju iznad Ivanjice koji po legendi simbolizuju devet braće Jugovića.